Fundacja rodzinna w polskim porządku prawnym funkcjonuje od maja 2023 r. Od samego początku instytucja ta cieszy się sporym zainteresowaniem w środowisku firm rodzinnych, jako forma sukcesji i ochrony zgromadzonego dotychczas majątku. Przy czym można spotkać się z poglądem, że fundacja rodzinna może też być wykorzystywana jako mechanizm służący fundatorowi do ucieczki z majątkiem przed jego wierzycielami. Jeżeli chcesz się dowiedzieć, czy rzeczywiście może one posłużyć jako forma ochrony przed wierzycielami, to zapraszam do dalszej lektury artykułu.

Spis treści:

1. Czym jest fundacja rodzinna?
2. Zakres odpowiedzialności fundacji rodzinnej za długi fundatora
3. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za długi alimentacyjne fundatora
4. Na czym polega odpowiedzialność solidarna fundacji?
5. Automatyczna odpowiedzialność fundacji rodzinnej
6. Skarga pauliańska przeciwko fundacji rodzinnej
7. Granice odpowiedzialności fundacji rodzinnej za długi fundatora
8. Regres fundacji rodzinnej w stosunku do fundatora
9. Upadłość konsumencka fundatora a odpowiedzialność fundacji
10. Czy fundacja rodzina chroni majątek przed upadłością?

Czym jest fundacja rodzinna ?

Jak wskazuje ustawa o fundacji rodzinnej z dnia 26 stycznia 2023 r.:

„ Art. 2 ust. 1 Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów (…).”

Na oficjalnych stronach rządowych fundacja rodzinna reklamowana jest jako: „rozwiązanie, które pozwala zbudować struktury organizacyjne i zapewnić kontynuację biznesu oraz ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie, bez osobistego zaangażowania następców prawnych.” Ma ona stanowić wehikuł, który pozwala na: „formalne odseparowanie biznesu i rodziny, ponieważ majątek rodzinny staje się własnością fundacji rodzinnej.”

Najprościej rzecz ujmują fundacja rodzina, to wyspecjalizowana fundacja tworzona w celu gromadzenia i pomnażania majątku.

Zakres odpowiedzialności fundacji rodzinnej za długi fundatora

Co do zasady fundacja rodzinna nie odpowiada za zobowiązania fundatora. Dotyczy to jednak wyłączeni długów, które powstały po utworzeniem fundacji rodzinnej (wyjątek stanowią należności alimentacyjne).

Fundacja rodzinna ponosi natomiast solidarną (wtórna) odpowiedzialność gwarancyjną za długi fundatora powstałe przed jej utworzeniem. Czyli przed datą jej wpisania do rejestru fundacji rodzinnych.

Art. 8 ust. 1 ustawy od fundacji rodzinnej:

„Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.”

Odpowiedzialność ta dotyczy wszelkiego rodzaju zobowiązań. Ustawa nie przewiduje bowiem żadnych wyjątków.

Odpowiedzialność ta jest bezwzględna i nie da się jej wyłączyć lub ograniczyć bez zgody wierzycieli.

Jeżeli jest kilku fundatorów, to fundacja ponosi odpowiedzialność za długi każdego z nich.

Taki zakres odpowiedzialności ma na celu przeciwdziałać próbom ucieczki fundatora ze swym majątkiem przed wierzycielami.

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za długi alimentacyjne fundatora

Fundacja rodzinna ponosi solidarną odpowiedzialność zarówno za długi alimentacyjne fundatora powstałe przed dniem jej utworzenia, jak i za te, które powstały w późniejszym czasie.

Art. 8 ust. 2 i 3 ustawy od fundacji rodzinnej

„2. Fundacja rodzinna odpowiada także za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora. W przypadku gdy egzekucja z majątku fundatora obowiązku alimentacyjnego powstałego po ustanowieniu fundacji rodzinnej okaże się bezskuteczna, uprawniony może prowadzić egzekucję z majątku fundacji rodzinnej.

3. Przepis ust. 2 nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko fundacji rodzinnej, zanim egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna.”

Na czym polega odpowiedzialność solidarna fundacji?

Zgodnie z przepisami art. 366 § 1 Kodeksu cywilnego, odpowiedzialność solidarności fundacji rodzinnej i fundatora oznacza, że wierzyciel fundatora może żądać spłaty całości lub części długu od wszystkich dłużników łącznie (tj. fundacji i fundatora) lub od każdego z nich z osobna, a spłata długu przez któregokolwiek z dłużników zwalnia drugiego.

Art. 366 § 1 Kodeksu cywilnego

„Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników).”

Automatyczna odpowiedzialność za długi fundatora

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej ma charakter automatyczny. Oznacza to, że nie wymaga ona wytoczenia powództwa przez wierzycieli fundatora (tzw. skargi pauliańskiej z art. 527 i nast. Kodeksu cywilnego).

Skarga pauliańska przeciwko fundacji rodzinnej

Zasada solidarnej i gwarancyjnej odpowiedzialności fundacji rodzinnej za długi fundatora nie wyklucza możliwości skorzystania przez jego wierzycieli z tzw. skargi pauliańskiej.

W drodze skargi pauliańskiej każdy wierzyciel fundatora może żądać przed sądem uznania czynności przenoszącej majątek na fundację rodzinną za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli fundator działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a fundacja rodzinna o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Pod warunkiem, że w skutek tej czynności fundator stał się niewypłacalny lub jego stan niewypłacalności się pogłębił.

Powództwo pauliańskie może zostać wytoczone zwłaszcza w przypadku przedawnienia roszczenia w stosunku od fundacji rodzinnej.

Należy zaznaczyć, że o ile odpowiedzialność gwarancyjna fundacji odnosi się do długów fundatora powstałych przed utworzeniem fundacji, to już skarga pauliańska może służyć również ochronie tzw. wierzycieli przyszłych. Czyli służyć dochodzeniu długów fundatora z tytułu zobowiązań powstałych już po dacie utworzenia fundacji).

Granice odpowiedzialności fundacji rodzinnej za długi fundatora

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej ogranicza się jedynie do wartości majątku fundatora, który został rzeczywiście wniesiony do fundacji.

W przypadku wielości fundatorów fundacja ponosi odpowiedzialność za zobowiązania każdego z nich do wysokości indywidualnie wniesionego majątku przez każdego z fundatorów.

Granice odpowiedzialności fundacji rodzinnej za długi fundatora wyznacza stan danego składnika majątku z chwili jego wniesienia do fundacji. Natomiast jego wartość wyznacza się według ceny z dnia zaspokojenia wierzyciela.

Regres fundacji rodzinnej w stosunku do fundatora

Fundacja rodzinna po spłacie zadłużenia fundatora nabywa w stosunku do niego roszczenie regresowe. Oznacza to, że może żądać od fundatora zwrotu tego co zapłaciła jego wierzycielom.

Upadłość konsumencka fundatora a odpowiedzialność fundacji

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej fundatora nie zmienia zasad odpowiedzialności fundacji rodzinnej za jego długi.

Różnica sprowadza się jedynie do tego, że po ogłoszeniu upadłości fundatora zamiast jego wierzycieli będzie działał syndyk wyznaczony przez sąd upadłościowy. Czyli to syndyk będzie występował przeciwko fundacji rodzinnej z tzw. skarga pauliańską.

Czy fundacja rodzinna chroni majątek przed upadłością?