Rażące niedbalstwo to obecnie podstawowe pojęcie upadłości konsumenckiej. Stanowi ono bowiem jedną z bezwzględnych przesłanek oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Przy czym rażące niedbalstwo odnosi się do zachowania konsumenta skutkującego jego niewypłacalnością. Zgodnie bowiem z nowymi przepisami: „Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.”

Rażące niedbalstwo stanowi odmianę winy nieumyślnej. Za rażące niedbalstwo należy uznać zawinione działanie, bądź zaniechanie konsumenta, które patrząc obiektywnie doprowadziło go do stanu niewypłacalności, tj. niezdolności do spłacania wymagalnych zobowiązań.

Przy ocenie konkretnego zachowania należy brać pod uwagę:

• osobę konsumenta, tj. jego właściwości i warunki osobiste,
• okoliczności w jakich działanie było podejmowane,
• przedmiot działania oraz jego ekonomiczne uzasadnienie.

Rażące niedbalstwo stanowi pojęcie nieostre, a co za tym idzie w praktyce będzie nastręczać wielu problemów interpretacyjnych – zwłaszcza, że ustawodawca nie udzielił żadnych wskazówek, co do jego rozumienia. Próżno tez szukać jakichkolwiek definicji rażącego niedbalstwa poza przepisami upadłości konsumenckiej.

Pomocy przy próbie kwalifikacji danego zachowania konsumenta można szukać jedynie w orzecznictwie sądów, a zwłaszcza Sądu Najwyższego, którego przykłady znajdziesz poniżej:

1. „Rażące niedbalstwo jest wyższym od niedbalstwa stopniem winy nieumyślnej. Niedbalstwo określa się jako niedołożenie należytej staranności, tj. staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (art. 355 § 1 k.c). Za miernik należytej staranności uznaje się więc miernik obiektywny, odnoszący się do każdego, kto znajdzie się w określonej sytuacji, formułowany zatem np. dla profesjonalnego wykonawcy inwestycji budowlanych, lekarza określonej specjalności, nauczyciela wychowania fizycznego, kierowcy samochodowego, na podstawie takich dotyczących ich reguł, jak: zasady współżycia społecznego, szczegółowe normy prawne, pragmatyki zawodowe, zwyczaje itp. Przypisanie określonej osobie niedbalstwa uznaje się za uzasadnione wtedy, gdy osoba ta zachowała się w określonym miejscu i czasie w sposób odbiegający od właściwego dla niej miernika należytej staranności (…). Przez rażące niedbalstwo rozumie się natomiast niezachowanie minimalnych (elementarnych) zasad prawidłowego zachowania się w danej sytuacji.” (IV CK 151/03)
2. „(…) rażące niedbalstwo to coś więcej niż brak zachowania zwykłej staranności w działaniu (…). Wykładnia tego pojęcia powinna zatem uwzględniać kwalifikowaną postać braku zwykłej lub podwyższonej staranności w przewidywaniu skutków działania.” (V CSK 291/08)
3. „(…) zachodzi tylko wtedy, gdy stopień naganności postępowania drastycznie odbiega od modelu właściwego w danych warunkach zachowania się dłużnika. Jak to zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 września 2002 r. I CKN 969/00 (nie publ.) wykładnia pojęcia rażącego niedbalstwa powinna uwzględniać kwalifikowaną postać braku zwykłej staranności w przewidywaniu skutków.” (II CK 142/03)
4. „(…) za rażące niedbalstwo uznawać należy nieostrożność graniczącą z rozmyślnym działaniem, a zatem jako rażąco niedbałe należałoby oceniać przede wszystkim zachowanie lekkomyślne, gdyż jako połączone z przewidywaniem skutku jest bliższe umyślności niż klasyczne niedbalstwo.” (III CK 522/04)
5. „(…) należytą staranność określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru działalności; jest to ocena staranności surowsza od staranności ogólnie wymaganej(art. 355.1 kc). W istotę działalności gospodarczej wkomponowane jest bowiem wymaganie posiadania niezbędnej wiedzy fachowej, obejmującej nie tylko czysto formalne kwalifikacje, ale także doświadczenie wynikające z praktyki zawodowej oraz ustalone zwyczajowo standardy wymagań.” (IV CK 100/05)