Przewłaszczenie stanowi formę zabezpieczenia spłaty długu. Dotychczas nie zostało ono wprost uregulowane w Kodeksie cywilnym. Jedynie Prawo bankowe w art. 101 ust. 1 przewiduje możliwość zabezpieczenia w ten sposób wierzytelności banku. Stąd też z przewłaszczeniem najczęściej spotkamy się przy zawieraniu umów z bankiem, np. kredytu na zakup samochodu. Niemniej nic nie stoi na przeszkodzie zabezpieczenia w taki sposób należności każdego innego wierzyciela.
Czym jest przewłaszczenie
Przewłaszczenie stanowi umowę, w drodze której dłużnik przenosi na wierzyciela prawo własności nieruchomości, ruchomości lub innych składników swojego majątku do czasu spłaty zadłużenia. Po spłacie zadłużenia prawo własności przedmiotu zabezpieczania wraca do dłużnika.
Istotną przewłaszczenia jest to, że dłużnik w okresie spłacania długu niej właścicielem przedmiotu zabezpieczenia.
W zależności od przyjętego wariantu po spłacie zabezpieczonej wierzytelności (długu) prawo własności albo automatycznie wraca do dłużnika (warunek rozwiązujący) albo po stronie wierzyciela powstaje zobowiązanie do zwrotnego przeniesienia prawa własności na dłużnika (warunek zawieszający).
Powyższe nie dotyczy jednak nieruchomości, których nie można przenoście pod jakimkolwiek warunkiem. Z tego też względu przewłaszczenie nieruchomości może polegać wyłącznie na zawarciu bezwarunkowej umowy przeniesienia jej własności oraz jednoczesnym zobowiązaniu się wierzyciela do zwrotnego jej przeniesienia po spłacie długu.
Skuteczność przewłaszczenie po ogłoszeniu upadłości
Zgodnie z treścią przepisów art. 84 ust. 2 Pr. up.:
„Umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną.”
Pojęcie „daty pewnej” występuje w duch znaczeniach:
- urzędowego poświadczenia przez notariusza daty dokonania danej czynności prawnej (zawarcia umowy)
- daty dokonania czynności prawnej w dacie, w której istniał inny dokument obejmujący daną czynność prawną. Chodzi tu m.in. o stwierdzenie dokonania danej czynności prawnej w jakimkolwiek dokumencie urzędowym np. w decyzji podatkowej czy w publicznych aktach rejestracyjnych.
Umowa przewłaszczenia jest skuteczna względem masy upadłości w przypadku posiadania „daty pewnej” w którymkolwiek z przytoczonych znaczeń.
Bezskuteczność przewłaszczenia po ogłoszeniu upadłości
Dla skuteczności przewłaszczenia nie wystarczy samo zawarcie umowy z datą pewną. Istotne jest bowiem również to kiedy doszło do zawarcia umowy.
Zgodnie z treścią przepisów art. 127 ust. 3 Pr. up. bezskuteczne jest zabezpieczenie długu niewymagalnego dokonane przez upadłego w ciągu sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Przy czym podmiot, który otrzymał zabezpieczenie, może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania go za skuteczne, jeżeli w czasie ich dokonania nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości.
Sposób zaspokojenia wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia
Skuteczność umowy przewłaszczenia nie oznacza, że wierzyciel zachowa własność przewłaszczonej rzeczy lub prawa. Zgodnie bowiem z przepisami art. 701 Pr. up. do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności nie stosuje się przepisów o wyłączeniu z masy upadłości. Stosuje się natomiast odpowiednio przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem.
Tym samym przedmiot zabezpieczenia wchodzi do masy upadłości. Natomiast wierzyciel po dokonaniu zgłoszenia swojej wierzytelności ma prawo zaspokojenia się ze środków pochodzących z likwidacji przedmiotu zabezpieczenia (sprzedaży przez syndyka). Przy czym przysługuje mu pierwszeństwo w zaspokojeniu się z tychże środków.
W nauce prawa, a co za tym idzie w praktyce, występuje też inne podejście w stosunku do przewłaszczonych nieruchomości. Chociaż nie wynika to wprost z przepisów można spotkać się ze stanowiskiem, że wierzyciel zabezpieczony przewłaszczeniem jest zaspokajany poprzez wyłączenie nieruchomości z masy upadłości, czyli poprzez pozostawienie mu nieruchomości.
witam, co w sytuacji kiedy zabezpieczeniem kredytu była nieruchomość nie będąca własnością upadłego?
Zasadniczo umorzenie w toku postępowania upadłościowego danego zobowiązania nie narusza praw wierzyciela posiadającego zabezpieczenie rzeczowe na majątku osób trzecich. Czyli nadal mogą dochodzić swoich należności od osoby trzeciej. Niemniej istnieje również pogląd, że umorzenie zobowiązań upadłego uniemożliwia wierzycielowi późniejsze skorzystanie z praw wynikających z zabezpieczenia rzeczowego ustanowionego na mieniu osoby trzeciej (tak B. Sierakowski, B. Szczepkowska, Plan spłaty w postępowaniu upadłościowym osoby fizycznej a odpowiedzialność poręczycieli, współdłużników solidarnych i rzeczowych za zobowiązania upadłego, DR 2017, Nr 4, s. 86 i n.).